در سالهايي نه چندان دور، در روزي از اسفندماه 1351 كه به نام فردوسي نامگذاري كرده بودند و كار ماندگار او را پاس ميداشتند، نخستين شماره از مجلهي «سيمرغ» از سوي «بنياد شاهنامه» ارمغان استادان و دوستداران حماسهی ملي ايران شد. اين مجله براي پيشبرد پژوهشهاي شاهنامهشناسي، چاپ و پخش ميشد و دربردارندهي جستارهايي دانشورانه از استادان آن روز ايران و برگردان نوشتههايي از شاهنامهشناسان جهان بود. در تاريخ مطبوعات ايران (تا سال 1351) مجلهي ديگري نميشناسيم كه همهي نوشتههاي آن ويژهي شاهنامه و حماسهي ملي ايران باشد. سرپرستي «بنياد شاهنامه» و سردبيري «سيمرغ» بر دوش استاد مجتبي مينوي بود.
اما شگفت است كه مجلهاي به اعتبار و ارزش «سيمرغ»، بسيار پراكنده و دير به دست خوانندگان ميرسيد و در فاصلهي 6 سالي كه انتشار يافت، تنها 5 شمارهي، آن با درنگهاي فراوان، چاپ شد و سپس، در پي رويدادهايي كه به پايان كار «بنياد شاهنامه» انجاميد، از ادامهي انتشار باز ماند؛ با اين همه، هنوز هم ارج علمي و دانشورانهي نوشتارهاي «سيمرغ» پابرجاست و از اهميت جستارهاي آن كاسته نشده است.
نوشتارهاي شمارهي نخست «سيمرغ»
در نخستين شمارهي «سيمرغ» به نوشتاري از استاد مينوي دربارهي شيوهي فراهم آوردن متن ويراستهي شاهنامه و راهكارهاي آن، باز ميخوريم. در آن زمان، «بنياد شاهنامه» سرگرم ويرايش شاهنامه بود. در اين جستار، مينوي به كار دشوار ويرايش شاهنامه اشاره ميكند و مينويسد كه بنياد شاهنامه براي فراهم آوردن متن ويراستهي داستان «رستم و سهراب»، كه يكپنجم همهي شاهنامه است، يك سال زمان سپري كرده است؛ از اين رو، نزديك به 25 سال زمان نياز است تا همهي شاهنامه را منتشر كند. آنگاه روش كار بنياد را با شيوهي دانشمندان شوروي ميسنجد و مينويسد كه آنها براي ويرايش شاهنامهي 9جلدي چاپ مسكو، 35 سال كوشش كرده بودند.
جستار ديگري از مينوي دربارهي «دهقانان» و نقش آنها در رويدادهاي تاريخي، در همين شماره از «سيمرغ» به چشم ميخورد. دو جستار پُربار ديگر نيز يادكردني است؛ نخست نوشتهاي از مهدي قريب، از پژوهندگان «بنياد شاهنامه»، با عنوان «استورهي كهن گرشاسپ در منظومهي حماسي گرشاسپنامه» است. نويسنده كوشيده است تا به اين پرسش پاسخ دهد كه نقش گرشاسپ در پديد آوردن رويدادهاي كتاب اسدي توسي چگونه بوده است. نوشتهي خواندني ديگر از نعمت ميرزاده است و «گنگدژ:روايتي الحاقي در داستان سياوش» نام دارد. نويسنده، بخش «گنگدژ» در دستان سياوش را افزوده و ساختگي ميداند و مينويسد: «شيوهي داستانپردازي و صحنهآرايي فردوسي در شاهنامه، هيچگاه تو در تو و داستان در داستان نيست» و اين را يكي از نشانههاي افزوده بودن بخش گنگدژ گمان ميبرد.
شمارهي دوم «سيمرغ» با ديركردي سهساله
شمارهی دوم «سيمرغ» نزديك به 3 سال بعد، در آبانماه 1354، چاپ و پخش شد. نوشتهاي از مجتبي مينوي دربارهي «داستانهاي حماسي ايران در ماخذي غير از شاهنامه»، جستاري از احمد تفضلي دربارهي «تصحيح دو بيت از شاهنامه» و نوشتهاي از سياوش روزبهان با عنوان «تازيانهي بهرام، آميزهی رهايي و مرگ» از نوشتههاي چشمگير اين شماره از «سيمرغ» است.
از دكتر جلال خالقي مطلق نيز گفتار ارزندهاي دربارهي «مقدمهي داستان رستم و سهراب» چاپ شده است. برگردان گفتاري از حافظ محمودخان شيراني دربارهي چگونگي فراهم آمدن شاهنامه نيز يادكردني است. از اين شماره به بعد، «يادنامهي جامع فردوسي» را به مجلهي «سيمرغ» افزودهاند. در اين يادنامه، كه تا واپسين شماره ادامه مييابد، گفتارها و نوشتههايي بازچاپ شده است كه دانشمندان و شاهنامهشناسان در نخستين كنگرهی فردوسي (تهران،1313) بازگو كرده بودند. به گمان گردانندگان «سيمرغ»، بازچاپ آن گفتارها براي پيشبرد پژوهشهاي شاهنامهشناسي سودمند بوده است. «مقام فردوسي و اهميت شاهنامه» از ذكاءالملك فروغي و «نقش و نگار داستانهاي ايران قديم» از عباس اقبال آشتياني، دو نوشتهي يادنامهي شمارهی دوم «سيمرغ» است.
شمارهي سوم تا پنجم «سيمرغ»
چاپ دفتر ديگري از «سيمرغ»، اين بار دو سال به درازا كشيد. يادداشتي دربارهي جايگاه بلند و استوار شاهنامه در فرهنگ ايران در آغاز اين شماره آورده شده است. «پادشاهي گرشاسپ در شاهنامه» از مهدي قريب، جستار ديگري است كه درخور يادآوري است. سردبير «سيمرغ» در آغاز اين نوشته، يادداشت كوتاهي در ستايش كار نويسنده افزوده و از «دستهاي هرزهاي» ياد كرده است كه به ناروا بيتهايي را به شاهنامه افزودهاند. «كيفيت افزايش و كاهش روايات و ابيات شاهنامه» از سياووش روزبهان از ديگر نوشتههاي «سيمرغ» است. يادنامهي شمارهي سوم بسيار پُربرگ است و دربردارندهي برگردان نوشتارهايي از برتلس، كريستنسن، بهرامگور انكلساريا و ارنست كونل است.
اين بار تنها چهارماه بعد شمارهي ديگري از «سيمرغ» ارمغان دوستداران شاهنامه شد. دو گفتار «جنگ بزرگ، برزخ حماسه و استوره» از سياوش روزبهان و «فردوسي و طبري» از عباس زرياب خويي، بسيار خواندني و گرهگشاست. يادداشتي از دكتر بهمن سركاراتي دربارهي واژهي «دهخوارقان» و چگونگي نامگذاري آن در شاهنامه، در اين شماره چاپ شده است. در يادنامه نيز جستارهايي از نصراله فلسفي و برگردان فارسي دو گفتار از تئودور نلدكه و عبدالواهب عزام ديده ميشود.
شمارهي پایانی «سيمرغ» دو سال بعد، در تيرماه 1357، به دست خوانندگان رسيد. نوشتهاي از دكتر جلال خالقي مطلق دربارهي «مطالعات حماسي» و ويرايش بيتي از شاهنامه از بهمن سركاراتي، از نوشتارهايي است كه بايد از آنها ياد كرد. يادنامه نيز دربردارندهي نوشتارهايي از هانري ماسه، مينورسكي و برگردان سخنراني محمد اسحاق در نخستين كنگرهي فردوسي (1313) است.
با چاپ و پخش شمارهي پنجم، «سيمرغ» به كار خود پايان داد و بدينسان دورهي كوتاه نخستين مجلهي شاهنامهپژوهي تاريخ مطبوعات ايران به پايان رسيد.
